Sport en biodiversiteit: van onbenutte kansen naar krachtige synergieën

Blog - long read

Waar bloeddruk, BMI en cholesterolgehalte indicatoren zijn voor een gezond lichaam is biodiversiteit dat voor de natuur. Hoe meer biodiversiteit, des te gezonder de natuur. Helaas toont wetenschappelijke onderzoek aan dat de natuur te kampen heeft met langdurige overbelasting. Hierdoor staat de biodiversiteit in Nederland enorm onder druk. Grote sectoren als de landbouw, waterindustrie en de bouw merken hiervan de directe gevolgen. Enkele organisaties binnen deze sectoren erkennen hun eigen negatieve bijdrage en grijpen samen met overheden in. Vreemd genoeg lijkt de Nederlandse sportsector buiten beeld te blijven in de biodiversiteitsstrategie. Een verklaring zou kunnen zijn dat sportparken groen ogen, hetgeen de verwachting schept dat sport ook het welzijn van de natuur borgt. Het tegendeel is waar. Sportparken, maar ook sportfaciliteiten en sportevenementen, dragen nauwelijks bij aan een biodiverse leefomgeving. Een uitzondering daargelaten. Zonde, aangezien de sportsector relatief eenvoudig een belangrijke rol kan spelen in het verhogen van de Nederlandse biodiversiteit en er zelfs baat bij heeft.

Om de winnende combinatie van sport en biodiversiteit uiteen te zetten is het belangrijk om eerst uit te leggen wat biodiversiteit inhoudt en voor ons als mens en sporter doet.

Wat is biodiversiteit?

Biodiversiteit is de verscheidenheid van soorten, de interactie tussen soorten en het leefgebied waar ze deel van uitmaken. Een gewone wilde bij is bijvoorbeeld een soort, zijn leefgebied bestaat uit nectarrijke en zanderige gebieden en hij interacteert met andere soorten door fruitbomen te bestuiven. Biodiversiteit bestaat dus niet alleen uit aaibare knaagdiertjes die we moeten redden uit erbarmelijke omstandigheden. Het begrip omvat het totaalpakket aan natuurrijkdom en is een cruciaal onderdeel voor een harmonieus en gezond ecosysteem.

Waarom is biodiversiteit belangrijk?

Biologen waarschuwen al jaren voor de destructieve werking van verlies van biodiversiteit op de mens. Toch lijkt het bij velen nog niet helemaal doorgedrongen dat er echt iets moet veranderen. De meerderheid onder deze groep streeft niet naar de uitsterving van de bronlibel of de wilde bij. Ze zijn zich gewoonweg niet bewust van of niet mee bezig. De minderheid, waaronder sceptici en critici, stellen daarentegen dat bomenknuffelaars schromelijk overdrijven en dat een rijke biodiversiteit een soort luxe is voor natuur hobbyisten en verder geen functie bekleed.

Hoewel ik deze mening intuïtief zou afschieten, blijft het een intrigerende vraag. Wat boeit het nou eigenlijk een paar insecten of plantjes meer of minder? Nou, veel. Vergelijk de functie van biodiversiteit met het Jenga-spel. De kunst is om telkens een blokje uit de toren te trekken zonder dat de toren omvalt. Mits je geen corpulente of trillende vingers hebt, gaat dat lange tijd goed. Maar een blokje te veel of het verkeerde blokje en de toren kiepert om. Jenga is als analogie voor biodiversiteit: als te veel soorten uitsterven dan bezwijkt ons fijnmazige ecosysteem en leven zoals we heden ten dage kennen. Ofwel, het fundament voor essentiële behoeftes als voedsel, zuurstof, water en grondstoffen schuift dan onder onze voeten vandaan. Het verraderlijke is dat we, net als in het jenga-spel, beperkt zicht hebben op welke soorten nog kunnen uitsterven voordat het ecosysteem voor de mens bezwijkt.

Invloeden van biodiversiteit verarming op sport

De implosie van biodiversiteit door antropogene invloeden heeft ook directe consequenties voor de hedendaagse Nederlandse sportsector. (1) Zo zijn verarmde ecosystemen vatbaarder voor plagen. Denk aan, blauwalgplagen in de zomer waardoor sport op of in het water onveilig is. Of aan het uitroeien van de natuurlijke vijand van de eikenprocessierups waardoor we zomers massaal miljoenen zwevende brandharen moeten ontwijken tijdens het hardlopen. (2) Ook hebben sportcomplexen in verstedelijkt gebied meer en meer last van een verstikkend deken aan fijnstof en stikstofoxide en een ondragelijke hitte. Dit is niet verwonderlijk als natuurlijke fillers en airco’s, zoals boom- en plantensoorten nagenoeg niet meer aanwezig zijn. (3) Extremer weer en zware regenval resulteert in onbespeelbare velden en uitstel van competities. Bij voldoende begroeide vegetatie langs het veld werkt de grond als een spons en bergt het water. Deze functie is niet alleen handig bij het voorkomen van wateroverlast, maar ook goed voor onze drinkwatervoorziening. (4) Tot slot heeft het gebrek aan groen negatieve effecten op onze gemoedstoestand en kan het leiden tot minder bewegingsbehoefte.

Sport als probleem voor biodiversiteit

Sport vraagt enorm veel landoppervlakte om permanente of tijdelijke sportfaciliteiten te realiseren. In Nederland alleen al wordt ongeveer een derde van de Veluwe louter gebruikt voor sportinfrastructuur. Sportcomplexen ogen weliswaar vaak groen, maar dragen nagenoeg niet bij aan de biodiversiteit. Niet zelden worden sportparken steriel en monofunctioneel ingericht met slechts een plukje schijngroen. Verdere nadelige invloeden kunnen voortkomen uit grote mensenmassa’s die evenemententerreinen vertrappen, afval dumpen en wandelen of fietsen op niet-aangewezen paden in gevoelige gebieden.

Sport als oplossing voor biodiversiteit

Anderzijds, liggen er talloze onbenutte kansen om een krachtige combinatie van sport en biodiversiteit aan te gaan. Sport heeft (1) immers een belangrijke positie in de Nederlandse, ruimtelijke ordening en (2) een enorm bereik om het biodiversiteitsvraagstuk zonder geheven vingertje in het daglicht te brengen. En mensen te inspireren tot biodivers verantwoord gedrag. Mijns inziens kun je deze kansen sec onderverdelen in twee rollen: mitigeren en inspireren.

Mitigeren

Allereerst is het belangrijk dat de sportsector haar eigen negatieve invloed op de biodiversiteit mitigeert of zelfs omzet in een positieve impact. Doordat sportparken vaak verstedelijkte gebieden verbinden met groen hebben ze een strategische ligging om de habitat van soorten te vergroten. Zij kunnen een cruciale rol spelen als buurtgroen die biodiversiteit in de regio vergroten. Een functie die verder gaat dan sport an sich, en waarmee sportparken hun ecologische meerwaarde kunnen versterken. Daarvoor hoeven geen velden opgeofferd te worden. Integendeel. Bestaande infrastructuur biedt vaak genoeg mogelijkheden. Denk hierbij aan het vergroenen van ‘naakte daken’ en muren, het creëren van groenblauw verbindingen met omliggend natuur, het planten van een diversiteit aan streekeigen flora en het vormen van bed & breakfasts voor bestuivers en vogels. Daarbij kunnen regentuinen op parkeerplaatsen en rond velden helpen bij afwatering en tegelijkertijd een rijkdom aan natuur omhelzen. Sommige sportparken verbouwen zelfs hun eigen, gezonde voedsel dat vervolgens in de sportkantine wordt verkocht. Of nog simpeler, het ophangen van vogelhuisjes of het plaatsen van een online verkrijgbaar insectenhotel kan al uitkomst bieden. Onder het mom van ‘klimaatadaptatie’ zijn gemeenten welwillend om subsidie te verstrekken voor dit soort aanpassingen. Kortom, er zijn genoeg opties, mits de sportsector bereid is om groene vingers te kweken.

Voor een uitgebreide aanpak van biodiversiteit versterking middels sport verwijs ik graag naar de sport en biodiversiteit gidsen van het IUCN (Internationale Unie voor Behoud van Natuur) en IOC. Zie de bronnenlijst.

Inspireren

Wanneer een (top)sportorganisatie haar eigen biodiversiteitsrisico’s in voldoende mate heeft gemitigeerd kan het haar platform inzetten om fans of andere stakeholders aan te sporen tot biodiversiteitvriendelijk gedrag. Zo doneerde het tennistoernooi Wimbledon al sinds 2001 hun afgedankte tennisballen, ongeveer 36.000 per jaar, aan natuurorganisaties die er waterdichte huisjes van maakten voor de bijna uitgestorven Euraziatische oogstmuis. Hiermee inspireerden zij Engelse tennisclubs die dit initiatief navolgden. Goed voorbeeld, doet goed volgen. Dergelijke impact-gedreven initiatieven op grote internationale platforms zoals Wimbledon bieden reële kansen voor zowel (1) mitigeren als (2) inspireren.

Voorbij gaan aan marketing: inspireren én mitigeren

Het WK voetbal 2014 in Brazilië gebruikte het bijna uitgestorven Braziliaans gordeldier als mascotte. Het harige diertje kreeg de naam Fuleco, wat een combinatie is van de Portugese woorden voetbal en ecologie. Met een miljoenen-bereik op sociale media veroverde het snoezig uitziende beestje de harten van menig voetbalfan. Echter verweten natuur -organisaties en kritische fans de FIFA en toernooiorganisatie voor het gebrek aan opbrengsten en een doelgerichte aanpak om het diertje daadwerkelijk uit de ellende te halen. FIFA zette het diertje in als algemeen promotor van duurzaamheid en berichtte via Fuleco’s social media kanalen over afvalbeheer en de 3R’s (reduce, reuse, recycle). Terwijl het gordeldier vooral met uitsterven werd bedreigd omdat het, hetzij als delicatesse op het bord eindigde, hetzij haar bosrijke leefgebied verloor aan soja- en suikerrietplantages.

Desalniettemin toont FIFA met deze ongelukkige tactiek dat mascottes een vehikel kunnen zijn voor een biodiverse natuur, mits er een naast inspireren ook een doordacht mitigatieplan achter schuil gaat.

Zakelijke voordelen voor de sport

De combinatie sport en biodiversiteit loont ook op zakelijk front. Het kan bijvoorbeeld:

(1) Imago bevorderend werken en daarmee deuren openen bij publieke instanties, media en/of sponsoren die hun merk willen associëren met biodiversiteit en natuur. (2) Extra belevingswaarde creëren en niet-sportende bezoekers aantrekken. (3) Efficiënter zijn. Aangezien werken met de natuur, in plaats van ertegen, op lange termijn goedkoper en minder tijdrovend is. (4) Bovendien kan een aantrekkelijke groene omgeving de vastgoedwaarde doen stijgen.

Conclusie

De sportsector kan een belangrijke bijdrage leveren aan de biodiversiteits-problematiek. Tegelijkertijd kan het haar eigen biodiversiteit-gerelateerde risico’s verzachten en de meerwaarde als sector vergroten. Daarvoor heeft de sector een breed scala aan opties die grofweg te verdelen zijn in de twee rollen: mitigeren en inspireren. Wanneer deze rollen met verve worden ingevuld draagt sport bij aan activiteiten die niet alleen de natuur maar ook de mens verrijken. Laten we deze mogelijkheid omarmen en collectief werken aan een betere wereld via sport!

Wil je eens sparren over sport en verlies van biodiversiteit en/of klimaatverandering? Een mailtje of belletje volstaat.

Phil Roothans - Sport Sustainability Impact Maker bij More2Win

Tel: 0642338853

Email: phil@more2win.com

Bronnen: